محمد کاویانی ارانی[۱]
امام صادق(ع):خانواده ومال حج گزاردر ضمانت خداست وخداوند جانشين اوست درخانواده اش(معاني الاخبار، ۴۰۷/۸۵).
يكي از مسائل سفر حج كه اكثريت بالاي زائران آن را تجربه مي‌كنند، دوري از خانواده و امور عادي زندگي است. بسياري به تنهايي به سفر حج مي‌آيند و بيش از يك ماه از همسر و فرزندان خود دور مي‌شوند. برخي همراه با همسر هستند و دوري از فرزندان را تجربه مي‌كنند. تعدادي فرزندان كوچك دارند و از جهتي احساس نگراني بيشتري دارند.
اين دوري و زياد شدن فاصله‌ها، گاه به پيامدهايي عاطفي منجر مي‌شود كه ممكن است اموري از اين قبيل باشد: بروز خلق نامناسب مانند غم و افسردگي، احساس ناكامي و خشم مترتب بر آن، ناسازگاري با هم‌اتاقي‌ها، تحريك‌پذيري و پايين آمدن آستانه تحمل، اضطراب و نگراني، پرتوقعي، نكته‌گيري و غرزدن به كارگزاران حج در كاروان‌ها و غير آن.
براي مواجهه با پديدة دوري از خانواده و پيشگيري از بروز آثار آن، توجه به توصيه هاي زير مي تواند سودمند باشد:
۱– پذيرش اصل اين موضوع در سفر حج: فلسفه مهم حج، دوري از زندگي معمولي است؛ به همين جهت در روايات اهل‌بيت(ع) آمده است كه در حج خرج كردن ثروت‌ها و بازداشتن بدن از خواسته‌ها و لذت‌ها و خستگي است (علل‌الشرايع، ۴۰۴/۵). حج سفر معنوي است كه توجه فرد را از همه وابستگي‌هاي دنيوي و حتي از برخي ابعاد خويشتن منصرف و به آيات الهي متوجه مي‌كند. (دع الدنيا و الراحة والخلق، مصباح الشريعه، ۱۴۲). رها كردن مو و رسيدگي به ظاهر و قرار گرفتن مكه در منطقه خشن، تراشيدن مو، احرام ، وقوف در بيابان ها و غير اين ها همه به هدف قطع وابستگي ها و الهي كردن تعلق ها است .
يكي از وابستگي‌هاي مهم فرد، تعلّق عاطفي به همسر و فرزندان است و سفر حج، زمينة جهت‌دهي اين تعلق به سمت اهداف الهي است. بنابراين حاجي بايد با دل و جان دوري از خانواده را بپذيرد و در بعد فكري خود را آماده اين امر سازد.سعي براي قطع وابستگي ها در همه مناسك حج به به انواع گوناگون توصيه مي شود:
-
هنگام احرام به ياد مرگ باشيم و با بستن پارچه سفيد، جدايي از همسر و فرزندان و اموال را به خاطر بياوريم .
-
در صفا و مروه عالم قبر و تنهايي و رفتن خانواده و جدايي از زندگي دنيوي را به ياد آوريم .
-
در هنگام انجام قرباني گذاشتن از مال و اهل و فرزندان را مدنظر قرار دهيم.
اطلاع يافتن از مدت دوري از خانواده و كم‌شدن ارتباط‌ها نيز از شدت فشار آن مي‌كاهد.
۲-توكل بر خداوند و سپردن خانواده و امورزندگي به خدا: يكي از آداب مهم حج، توكل بر خدا در همه مراحل سفر است. توكل، حالت شناختي و عاطفي است كه فرد با باور به قدرت، حكمت، علم و محبت خدا نسبت به او و خانواده‌اش، تكيه‌گاه عاطفي خويش را خدا قرار مي‌دهد. اثر اين امر رفع اضطراب و نگراني‌هاي فرد نسبت به خانواده و خويشتن در همه مراحل سفر است. در اين زمينه تكرار اذكاري كه اين امر را به فرد تلقين مي‌كند، بسيار مؤثر مي‌باشد. از جمله آنها عبارتند از:
اللهم انت الصلحب في السفر والخليفه في الاهل …اللهم اصلح لنا ظهرنا…اللهم اني اعوذ بك من وعثائ السفر و كآبه المنقلب و سوئ المنظر في الاهل و المال و الولد…
«خدايا تو همراه مسافر و جانشين اويي در خانواده‌اش… خدايا نسل ما را صالح گردان… از رنج سفر، بدفرجامي و بدمنظري در خانواده، مال و فرزند به تو پناه مي‌برم». (كافي، ۲۸۴/۲).
اللهم اقطع عني بعده و مشقته و اصحبني فيه و اخلفني في اهلي بخير.
خدايا رنج و دوري راه را از من ببر، همراه من باش و در خانواده‌ام به نيكي جانشين من باش (همان).
توجه به مضمون دعاها در مناسك حج نيز مي‌تواند به روحيه توكل در فرد كمك كند. مثلاً در سعي صفا و مروه اين دعا آمده است:
استودع الله الرحمن الرحيم الذي لا يضيع ودائعه نفسي و ديني و اهلي. اللهم استعملني علي كتابك و سنه نبيك و توفني علي ملته و اعذني من الفتنه .
امانت مي‌سپارم به خداي بخشنده و مهربان دين خودم، جانم، خانواده، مال و فرزندانم را، خدايا مرا بر عمل به كتاب خود و سنت پيامبرت وادار و بر آئين او بميران و از فتنه مرا نگاهدار (كافي، ۴/۴۳۴/۳).
۳– دعا كردن براي سلامت خانواده و فرزندان در مناسك و اعمال حج :يادآوردن عزيزان هنگام دعا و درخواست رفاه دنيوي و سعادت اخروي آنها در اماكن مقدسه سرزمين وحي، نوعي آرامش همراه با نشاط و اميد نسبت به عزيزان در فرد ايجاد مي‌كند. فرد در اين فضاي عاطفي، تعلّق به خانواده و فرزندان را رنگ الهي و معنوي مي‌دهد. براي نمونه اين دعاها توصيه شده است:
خدايا مرا، پدر و مادرم را، خانواده و فرزندان و برادران مؤمنم را از آتش دوزخ برهان، اي بخشنده، اي بزرگوار (دعاي طواف).
در دعاي عرفه آمده است: و في اهلي و مالي فاخلفني خدايا در خانواده و مالم جانشين من باش
۴- يادآوري عنايات خداوند نسبت به خانواده حج‌گزار: اين امر نگراني و اضطراب زائر سرزمين وحي را نسبت به خانواده و فرزندان كاهش مي‌دهد. براي نمونه مي‌توان به اين موارد اشاره كرد:
« حج‌گزار آمرزيده مي شود وبهشت بر او واجب شده است و عمل را ازسر مي گيرد وخانواده ومالش در حفظ خداست» (كافي /۴/۲۵۲/۱).
دعاي حج‌گزار در مورد مراقبت از خانواده‌اش مستجاب است (الدعوات الراوندي، ۳۰/۵۸).
وقتي حج گزار در مي يابد كه خداوند ديگران را بسيار ترغيب مي كند كه به خانواده او رسيدگي كنند، به نوعي احساس آرامش و اطمينان خاطر نايل مي گردد.روايت زير نمونه اي از اين موارد است:
«كسي كه به خانواده و اموال حج‌گزار رسيدگي كند، اجري چون او دارد تا حدي كه گويا سنگ‌هاي كعبه را لمس كرده است» (محاسن، ۱/۱۴۷/۲۰۶).
۵– ارتباط عاطفي مؤثر با همسفران: اين امر عاملي مؤثر در پر كردن خلأ عاطفي ناشي از دوري از عزيزان است. گفتگوي صميمانه، برخورد مهربانه و كمك به ساير حاجيان، و به طور كلي سرمايه‌گذاري بر روابط اجتماعي، در تقويت روحيه زائر سرزمين وحي بسيار مؤثر است. كمك و ياري متقابل زائران، خلأ حمايت فيزيكي و مادي عزيزان را مي‌تواند با حدي جبران كند.
۶- حضور فعال در فعاليت هاي جمعي : جلسات متنوع و برنامه‌هاي جالب توجه مانند مسابقات، زيارت‌هاي دوره و جشن‌هاي ديني مي‌تواند براي پر كردن اوقات فراغت حاجيان خصوصاً بعد از انجام مناسك حج بسيار مفيد باشد. اين برنامه‌ها باعث انصراف توجه حاجيان از مسائلي مانند دوري از خانواده است.
۷- خاطره‌نويسي در حج و بيان تجربه‌هاي معنوي اين سفر و حضور فعال زائران در جلسات كاروان‌ها، نيز در تقويت روحيه عاطفي و بالا بردن سطح خلق حاجيان مي‌تواند بسيار مؤثر باشد.
ثبت دیدگاه